Lo bela kom principo linguala

j Co Uia Uotn pcuicif\o iUt^uala

da

S. QUARFOOD
Prezidanto dil Ido-Akademio

1933

Ido -Centrale (Hermann Jacob)
Soorstr. 73. Berlin-Cbarlottenburg 9

Prtce -,20 U

Lo bela komprincipo linguala

da

S. QUARFOOD
Prezidanto dil Ido-Akademio

1933

Ido-Centrala (Hermann Jacob)
Soorstr. 75, Berlin-Charlottenburg 9

Lo bela komprincipo linguala

Dro Bakonyi dicas ulloke : „...c radiko-
finanta: lua aboliso e la supreso di la leda
ca co cu (pronuncez : tsa tso tsu !) multe
perfektigas Ido e rezultigas fonetiko
supera ... tam pri facileso kam pri
naturaleso."

Sro B. dicas, ke tsa tso tsu esas leda e
nenaturala. Kad il esas justa pri to ? Quo
igas litero o vorto bela o leda ? Ka ne la
sama sonogrupo esas bela por uli, por
altri leda ? L’Angla vorto „pink" certe
sonas al Angli prefere bela, „sheet" esas
indiferenta. Ca vorti trovesas anke en la
Sueda ma kom tre shokiva. Kontree „Ido"
dicesas sonar male ad Angli o, plu juste
dicite, la vido di ta vorto igas li repugnar.
A me, ed a multa altra Idisti, „Ido" sonas
tre bele. L’Ido-vorto ,tasko' kontree

l

repugnas me, e kredeble nula Suedo
sustenis olua adopto. La Germana ,siiss'
certe sonas bele a Germani, ma al Greki
antiqua ol kredeble esis prefere leda, nam
en Greka ol signifikas ,porko'.

Quo do kreas beleso o ledeso carelate ?
La signifiko ed olua asocianta idei ! Sono-
komplexi (vorti) qui signifikas ulo bona,
vivo-alejanta ed agreabla, ex. ,amoro,
libereso, honoro', sonas bele en omna
lingui, pos ke on komprenas oli. Antee
esencale ne. Kontree sono-grupi
signifikanta lo desalejoza e mala o
neagreabla, ex. la nomi di .naturalia'
(Lat.) (naturalaji), esas leda, irgequa esas
lia soni fizikala.

La vokali e la konsonanti forsan diferas
kelkete pri beleso, ex. por kanto. Por
Sueda oreli l’Italiana sonas kredeble
generale plu bela kam l’Angla. Ma me ne
esas certa pri to, ke la versi ex. da Dante
sonas plu bele ad Angla oreli kam la versi
ex. da Tennyson, od inverse. Adminime

2

ne ante parlernir la stranjera linguo. Erste
la kompreno dil signifiko donas ul
konsiderinda beleso al vorti.

La vorti dil matrolinguo sonas plu bele
kam vorti di stranjera linguo, mem se ica
esas tre familiara, nam la vorti dil
matrolinguo esas tamen nekompareble
plu richa pri povo vekigar idei asocianta.

Me do koaktesas kredar, ke la soni tsa
tso tsu per su ipsa ne percepteble influas
ye la beleso di ul vorto kompare a la
influo dil signifiko e dil valoro dil vorto.

Sro B. tamen asertas, ke ta soni esas
leda. To esas vera pri il ipsa. Ma certe
esas desfacila pruvar, ke ta soni mustas
esar leda pro sua propra qualesi ad omna
homi en omna landi. La Germana vorti
ex. zart, zartlich, Zauber, Zierde, Zucker,
zulacheln edc. kredeble ne esas leda por
la majoritato dil Germani, nam ta vorti
mustas vekigar plu o min agreabla senti
ed asocianta idei bona che la audanto. Ma
li kontenas la sono ts.

3

Se me videskas mea nomo espelita
,kvarfud', me shokesas, malgre ke ol esas
fonetikale justa. Same me shokesas
lektante letro eroroze espelita da poke
erudita homo, qua tamen espelis segun la
justa pronunco. Me shokesis komence
multe da acentizo quale puero en Ido, pro
ke altra acentizo esas familiara a me de la
Latina. La impreso di la Sanskrita o
Greka, transskribita per la Latina literi,
qui en su ipsa esas la maxim bela
existanta, aparas a me extreme stranja e
plu leda kam la desfacila literi di ex.
Sanskrita. Lo same eventis, kande me
komence videskis Angla, Franca o
Germana espelita fonetikale. Same pri la
fonetikala espelo en la stenografsistemo
da Melin. Ma pos lernir ol e kompreneskir
olua valoro, ol aparas a me tre, tre bela
pri l’aspekto. Me esas anke konvinkita, ke
Anglo e ti qui savas l’Angla ye l’unesma
vido mustas judikar espelo e formi quale
,vud' vice ,would', ,sal' vice ,shall' edc.

4

shokanta e leda e tote ne ,naturala'.
Kredeble nula Anglo juus per lektar la
klasika verki en ,Anglic', malgre ke la
espelo di ica en su ipsa esas plu simpla e
,naturala' segun la fakta pronunco.

Pro quo ? Pro ke la judiko dil homi
dependas anke de lo kustumala. Pro to la
homi judikas, ofte, tante diverse pri lo
bela. (Sro Talmey semblas plugrandigar la
nombro di z en Ido : -ezo vice -eso).

Altralatere la adheranti di Esp., Occ.,
Tolero-projeti judikas, ke ba risp. projeti
esas ,bela'. ,On ya uzis komplete
nacionala vorti (do ,naturala' S. Q.) en ula
tale nomata L. I., e la rezultajo es baroka
en la lasta grado' (Akerman en Progreso).
Li esas certe bela por la adheranti — nam
li kustumeskis pri la kruda soni e formi.

Ma en lia judiko ulo altra preponderas.
Quo esas to ? La valoro praktikala di
mondolinguo en su ipsa, mem se ol ne
esus absolute perfekta. Omno quo esas
necesa por atingar lia chefa skopo :

5

Idiomo di Omni por omni ne nur cesas
shokar, mem se ol komence facis to, ma
divenas pokope familiara e bela.

On do agez tre cirkonspekte pri la
egardo di ,naturaleso' o .beleso' ye
l’unesma vido.

Eruditi, qui savas la bnguo di meza
Europa, experiencas, b dicas, la sento di
,nenaturaleso' o ,ledeso' pro chanjita
acentizo od Idigita espelo pri vorti qui
esas familiara a li. Ma altra eruditi, che
qui admiro pro la geniala simpleso,
facileso ed exakteso di Ido preponderas e
qui interesas su plu multe por nia chefa
tasko unionar omna populi per un linguo
ed apertar omna fonti di kulturo ad omni,
tote ne shokesas pro l’aspekto di Ido.
Semblas ke la majoritato dil Idisti asentas
pri co. Same mea kolegi gimnaziala, qui
omna savas adminime tri stranjera lingui,
e multa altra amiki ed omna ne-eruditi, a
qui me docis Ido kom tote nova linguo, ne
shokesis. Li ya ne pretendis trovar omno

6

en Ido egala a lia matrolinguo. Li aceptis
kom ,naturala', ke li mustas sakrifikar
kelka hori o semani a lernar nia linguo.
De ca nepartisa judikanti di Ido me
nultempe audis ulo altra kam admiro pro
olua beleso ed eleganteso generala.

Segun lo antee dicita e lektinte kun
atenco la artikli da sri S. de Boer, G.
Bozzolo e H. D. Akerman en Progreso, la
propozo da sro Bakonyi pri c e pri la altra
literi semblas a me ne aceptinda per su
ipsa e ne avantajoza, kande me
konsideras „la subverso lecikala, quan
efektigas la propozi da sro B., por
eliminar la litero c avan a,o,u" (Bozzolo)
sen mencionar altra trubli.

Or, ,Quarfood ipsa aprobas mea
propozi', dicas sro B. Yen la texto da me
en Prog. ,Me tote aprobas vua propozo
pri la trakto di c k z s ch th e me
admiras vu pro to. Me anke tre prizas to,
ke Ido en fonetiko proximeskas ad
Italiana. Me pregas vu aceptar la tasko

7

facar kompleta listo dil chanji
necesa.'

Esas vera, ke me judikis lore, ke
eleganta solvo di la problemo esus
posibla. Ma me tote ne, segun lo citita,
ante la trakto ed ante la vido dil kompleta
projeto aceptis la finala rezultajo.

La Greka admiresas generale pro sua
beleso. Or, ,sehr produktiv sind im
Griech. die Ausgange -azo -izo' (pr. atso,
itso ! Videz Gr. Gram. da Kaegi). La
historiale justa pronunco ne esas tote
certa (videz Hirt !). Ma la pronunco -atso
-itso edc. ne impedas ni, ex. Suedi, judikar
la Greka extreme bela, nome ti qui savas
ol; nam en la oreli dil altri ol kredeble ne
efikas specale bela. ,In der spateren
griechischen Sprache ist -itso
ausserordentlich produktiv'. La Greki do
esis tante fora de perceptar ledeso en la
sono -atso e specale -itso (e ts avan altra
vokali), ke li mem sempre pluse kreis
vorti kun ta soni. E tamen forsan nula

8

populo en irga epoko posedis tam subtila
percepto-povo pri lo bela kam li.

Ma por li, quale por le moderna, la
Greka linguo ne esis juo di fixa soni de
chefe fizikala vidpunto. No ! Ol esas la
linguo, qua kontenas la kanti da
Homerus, la anmo-emociganta tragedii da
Aixchylos, Sophocles ed Euripides. En ta
linguo parolis Sokrates koram la
tribunalo, la Stoiki pri la vertuo kom la
sola prizinda, la ciencisti e l’artisti pri sua
epokifanta labori e plu tarde la Sinioro di
Nasaret pri la posibleso atingar eterna
feliceso mem da le maxim povra.

Pro to ol esas bela.

Ma la granda skopokonformeso dil
linguo, olua kapableso expresar omna
nuanci dil homala penso e sentimento ed
olua relativa facileso multe kontributas a
la impreso di lo bela.

Or, Ido ja nun posedas la formala
posiblesi expresar omno egale bone ed
elegante kam la Greka. A to esas

9

adjuntita facileso nekomparebla. Quale
esas posibla ne admirar nia klasika Ido ?
Atencez quante bela ol esas ex. sur la pag.
201-222 en Progreso okt. 32 ! Ibe tre
interesanta e valoroza kontenajo aparas
en nobla vesto sen kapricoza elizioni edc.

Se ni Idisti donas a nia epoko ulo
komparebla a la Greka donacajo pri
valoroza kontenajo, se ni per la moyeni di
la nuna Ido kreas kulturala komuneso por
nia mondo, Ido divenos tante plu
admirata pro beleso, quante l’importo di
uniono internaciona nuntempa esas plu
granda.

On asertas kelkafoye, ke Ido esas
,monotona'. Repeto di la sama soni sen
neceseso, repeto di neutila ornivi en la
stilo, la tro-uzo di ula afixi pro la surmeno
di la logiko, kande la kuntexto esas
suficante klara, od inverse, la iterata uzo
di ne distinganta elementi, kande la
komuna linguo-uzo Europala donas
impreso di monotoneso. Me mencionas

10

hike nur la kapricoza uzo di la tipo en
,Procedi di vortifado' : -o apud -ado,
specale kande ul procedo eventas tam
ofte kam la vortifo. La tipo : das
Schreiben, le rire ne postulas signo por la
nociono -ad-, ,danso' ne esas egala a
,dansarto' segun la defino di -ad-, ed
irgakaze maxim ofte neutila e tedanta. La
granda autoro Talmey semblas ne uzar
-ad- en Filologiala Temi, ed ilua stilo esas
ne monotona ma posedas ulo ,naturala',
pro ke olua omna elementi esas necesa ed
utila por lia skopo. Kontree l’uzo di ,lu'
vice il, el, ol, esas monotona pro manko di
distingo dezirinda. Quante min la nura
formo dil expresuro okupas la mento dil
lektanto, quante plu la kontenajo ipsa
salias sola, tante plu desaparas
monotoneso. Quante plu klare, simple e
facile on, per un sola regardo povas
perceptar e komprenar lo tota e la parti di
ulo, supervidar ol, dominacar ol, tante plu
la kozo efikas bela ye komparo kun la

ll

sama kozo altraloke min reguloza e min
supervidebla. Pro to regulozeso ne esas
monotoneso tedanta, ma sparo di energio
e kontributo a la beleso. Omno ed omni
tendencas a regulozeso e simetreso : la
homala korpo, la formo dil folii edc. di la
sama arboro. On pozas la sidili en
skolchambro, la fenestri dil domi, la
lumizili alonge la stradi edc. maxim
reguloze posible, ma co ne kreas
monotoneso qua repugnas, ma lo kontrea.
Pozez 64 punti ex. sur papero en reguloza
figuro e sur altra papero la sama nombro
di punti per pafilo. Qua konto di la punti
esas plu facila ? Qua figuro esas la maxim
bela ? Irga reguloza figuro esas plu bela,
quankam ulmaniere monotona, kam
nereguloza amaso di la sama punti.

Ka la aparo di nazo en preske omna
vizajo efikas monotona ? Imaginez la
beleso di lo kontrea !

En anciena manuskripti de omna speci
la espelo dil vorti ne esas reguloza e

12

monotona ! Ho ve ! Ma malgre la importo
por la cienco povar studiar la texti exakte,
quala li esas, la editanti sempre
regulozigas la espelo dil texti ye la edito.
E la texti ne efikas monotona pro to !

Do semblas a me nekontesteble certa,
ke ta itero o regulozeso, qua sempre
donas la sama signo por la sama nociono,
sempre klara, unsenca, forta e facile
komprenebla expreso di lo necese
expresenda: substantivo, adjektivo,

verbo, tempo edc. ne nur ne esas leda
monotonceso, ma granda avantajo de
belesala vidpunto. La vario pri espelo e
signifiko en Angla vorti, por ne nomar
altri, ne donas irga avantajo por la beleso
di la linguo kompare a la regulozeso di
Ido.

On mustas fine agnoskar, ke
mondolinguo, ed anke Ido, mustas esar
parte naturala, parte arbitriala. Naturala
esas Ido ja nun altagrade, pro ke ol esas
konstruktita per vivanta vorti ed elementi

13

tantagrade, ke meze erudita homo en
Europa quik komprenas la signifiko dil
maxim multa vorti en texto. Nulo
impedas adoptar plusa radiki e pokope
krear egale granda nuancozeso por la
omnadia vivo kam la cienci recevis.
Plugrandigo di la nombro dil radiki igus
Ido plu ,naturala'. 01 divenus plu facila en
uzo, nam ula libereso sat granda selektar
inter vorti, qui esas praktike en ordinara
kazi sinonimi, faciligas.

On ankore ne, cetere, parolez pri
,desfacileso' en linguo, qua, posedanta
tanta skopokonformeso, tamen ne
postulas plu multa semani por lernesar
kam le maxim facila vivanta postulas
yari! On ne devas tro-evaluar ti, qui ne
posedas sat bona eruditeso de la
populskoli. Por ici on itere devas
kompozar la texti maxim facila pri formi
e vortaro. To suficas por lia bezoni.

Arbitriala esas en Ido la ideo kompozar
artificala linguo de diversa altra lingui,

14

pluse la manko di ecepti, la logiko
derivala, la vortifo, la espelo fonetikala, la
unsenceso, la sempre klara distingo inter
la gramatikala nocioni e funcioni, la
simpleso e facileso. E ca arbitrialeso o
,nenaturaleso' esas la maxim granda e
valoroza havajo di nia bela linguo.

15

Mikra Buletino

po 1,50 M yare.

La populara I d o - revuo, bunta
ilustrita kayeri.

La maxim difuzita Ido-monatalo!

MB aparas sempre precize, kun omna
aktuala Ido-informi! —

Mikra Buletino

Kontenajo

MB es neutra e tamen mediacas opinioni ; ol kontenas
literaturaji, artikli populare ciencala, teknikala, filozofiala ed
universala, ed imaji amuziva ed instruktiva. Pluse, omna
informi — koncentrita — pri la Ido-movado.

Aparo-maniero

MB, fondita en 1923, aparas reguloze ye la komenco di omna
monato. Redaktala klozo sempre ye la 15-a di la monato
precedanta.

Formato ed ampleso

MB aparas en la formato 10,5x14,8 cm (Din A 6), omna nro
sur 12 pagini ed en kovrilo.

Anunci

MB es la maxim difuzata Ido-monatalo ; en ol mikra anunci
kustas 0,50 M la unesma 10 vorti, omna plusa vorto 0,05 M.
Uzez la MA !

Separata imprimuri

Separata imprimuri di artikli aparinta en MB kustas singla
pag. ye ed. de 100 ex. 3,— M.

Abonpreci ye sendo ad un adreso

1 abono
5 aboni
10 aboni
15 aboni

1,50 Mark
5,00 Mark
8,00 Mark
11,50 Mark

20 aboni
50 aboni
100 aboni

14 Mark
24 Mark
40 Mark

Abonez por la grupo !

Ido-Centrale (Hermann Jacob)
Soorstr. 75. Berlin-Charlottenburg 9